Προποντιδα
Ιστορικό πλαίσιο
Η Προποντίδα, η πύλη προς τον Εύξεινο Πόντο, κατέχει, ήδη από την αρχαιότητα, μια ιδιαίτερη θέση στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων. Μια θέση η οποία πιστοποιείται με την ίδρυση αποικιών, όπως εκείνη της Κυζίκου . Οι αρχαίοι Έλληνες ονομάτισαν την Προποντίδα, μαζί με το βόρειο Αιγαίο και τα στενά των Δαρδανελίων, Ελλήσποντο και με τον τρόπο αυτό την συνέδεσαν άρρηκτα με τη μυθολογία τους. Εντούτοις, στα νεότερα χρόνια η ονομασία αυτή περιορίστηκε μόνο στα στενά.
Γύρω από την κλειστή θάλασσα της Προποντίδας άνθησε μια πληθώρα ελληνικών κοινοτήτων. Ωστόσο, ταυτίζεται πολύ συχνά με τα νησιωτικά συμπλέγματά της. Το πρώτο εξ αυτών είναι τα Πριγκιπονήσια και το δεύτερο το νησί του Μαρμαρά και τα γειτονικά νησιά της Κούταλης, της Αφυσιάς και της Αλώνης. Το νησί του Μαρμαρά μάλιστα ταυτίζεται με την αρχαιοελληνική Προκόννησο, η οποία μας είναι γνωστή ήδη από τη μυθολογία, ενώ αναφέρεται ως αποικία των Σαμίων ή των Μιλησίων, με τους τελευταίους να την ονομάζουν Πρόχοον.
Κατά την περίοδο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας η περιοχή εντάχθηκε στην αρχιεπισκοπή της Προικοννήσου ή Προκοννήσου μια ονομασία που φαίνεται, παρά τις διάφορες ετυμολογικές ερμηνείες, ότι συνδέεται με τη λέξη προίξ, δηλαδή το ελάφι. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων υπήρξε τόπος εξορίας ενώ σταδιακά, άγνωστο όμως πότε ακριβώς, το νησί πήρε την ονομασία Μαρμαράς από το εξορυσσόμενο, κυρίως στη βόρεια πλευρά του νησιού, μάρμαρο.
Το 1823 η αρχιεπισκοπή προήχθη σε μητρόπολη, η οποία, στις αρχές του 20ού αιώνα, αριθμούσε πάνω από 21.000 πιστούς, 26 ναούς και 33 ιερείς.
Κατά τη διάρκεια του Α΄ Διωγμού οι ελληνικοί πληθυσμοί των κοινοτήτων της Προποντίδας γνώρισαν συστηματικές διώξεις, ενώ ακολούθησαν την τύχη του υπόλοιπου μικρασιατικού πληθυσμού μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης.
Βιβλιογραφία
Γεδεών Μανουήλ, Προικόννησος. Εκκλησιαστική παροικία, ναοί και μοναί, Κωνσταντινούπολη, 1895.
Τερεζάκης Γιώργος, «Προκοννήσου Μητρόπολις», 2005,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία, διαθέσιμο στο: www.ehw.gr/l.aspx?id=5938 (τελευταία πρόσβαση 9.6.2019).
Κοντογιάννης Παντελής, Γεωγραφία της Μικράς Ασίας. Φυσική σύστασις της χώρας, πολιτική γεωγραφία, φυσικός πλούτος, Αθήνα 1921, ανατύπωση 2000.